Ngược dòng lịch sử từ những năm 1960, tại xã Tân Thành, huyện Lai Vung có một người dân tên Nguyễn Thị Mặn (Tư Mặn) làm nghề phục vụ đám tiệc tại địa phương sáng chế món nem từ những nguyên liệu có sẵn để đãi khách ăn chơi trong lúc hàn huyên tâm sự. Nhờ sự kết hợp hài hòa của các vị chua, cay, mặn, ngọt được bao bọc bởi lá vông (hoặc lá chùm ruột) tạo nên hương vị đặc biệt cho nem Lai Vung.

So với những địa phương khác, nem Lai Vung dùng nguyên liệu sẵn có tại địa phương (lá vông, lá chùm ruột) giúp món ăn lên men nhanh, tạo vị thanh chua đặc trưng, không thể thay thế. Bên cạnh việc chuẩn bị nguồn nguyên liệu sạch, thịt heo tươi thì bí quyết để làm chiếc nem Lai Vung chính là sự phối trộn, ủ nem của người làm nghề. Từng cơ sở sẽ có cách phối trộn, ủ nem để tạo hương vị độc đáo riêng nhưng đều đảm bảo vị thanh chua truyền thống của chiếc nem Lai Vung. Mỗi chiếc nem thành phẩm sẽ có 01 quả ớt xanh, 01 lát tỏi trên phần thịt nem và được bao bọc bởi lá vông (hoặc lá chùm ruột). Bên ngoài vỏ nem gói thêm lớp lá chuối và dùng dây cột chặt lại tạo chiếc nem “ruột đỏ, vỏ xanh” nức tiếng xa gần.

Sự hòa hợp của bốn vị: chua, cay, mặn, ngọt tạo nên vị đặc trưng riêng. Khi thưởng thức nem, người dùng sẽ tháo dây buộc, lột bỏ phần lá chuối bên ngoài, để lộ phần nem bên trong đỏ hồng điểm xuyến bởi hạt tiêu đen cùng một lát tỏi trắng và một trái ớt hiểm xanh, hương thơm của nem dần lan tỏa, khi ăn vị chua thanh của thịt lên men, vị cay nồng của hạt tiêu, tỏi và ớt hòa quyện cùng vị mặn, ngọt của thịt, độ dai giòn sần sật của bì càng làm tăng hương vị đặc trưng của đặc sản nem Lai Vung Đồng Tháp.

Cách thưởng thức nem Lai Vung phổ biến được nhiều người yêu thích là mở ra và ăn trực tiếp, sử dụng như là món ăn vặt hoặc kết hợp ăn chung với bún, bánh mì, cơm hay cuộn với bánh tráng kèm rau thơm và cũng có thể nướng trên than hồng sẽ giúp tăng thêm sự hấp, tạo sự mới lạ kích thích vị giác. Ngoài ra, nem Lai Vung cũng là món ăn khai vị thường thấy trong các bữa tiệc của người dân Nam bộ.

Ngay sau khi sáng tạo và chế biến món ăn độc đáo này, bà Tư Mặn đã truyền nghề lại cho một số người dân trong vùng. Điển hình, thầy giáo Nguyễn Thành Thơ (chủ cơ sở Nem Giáo Thơ nổi tiếng ngày nay). Thầy giáo Thơ cũng truyền nghề lại cho nhiều thương hiệu nổi tiếng khác như: cơ sở Nem Út Thẳng; cơ sở Nem Hoàng Khánh; cơ sở Nem Thúy Ngoan v.v. giúp nghề làm nem ngày càng mở rộng và phát triển.

Nhờ sự tìm tòi, nghiên cứu khẩu vị thực khách rồi gia giảm gia vị phù hợp mà mỗi cơ sở làm nem có một công thức, một bí quyết riêng tạo nên thương hiệu đặc trưng của từng cơ sở. Bằng phương thức giữ nghề, truyền nghề theo kiểu “cha truyền con nối”, thế hệ này nối tiếp thế hệ sau “cầm tay chỉ việc” truyền hết bí quyết nên nghề làm nem Lai Vung vẫn vững vàng phát triển và ngày càng lớn mạnh hơn 60 năm qua.

Nghề làm nem tạo ra nguồn thu nhập chính cho nhiều hộ gia đình, nghề nem phát triển thúc đẩy một số nghề liên quan như chăn nuôi heo, cắt lá chuối, hái lá chùm ruột, gói nem gia công,…tạo ra việc làm cho người dân.

Nem Lai Vung từ một món ăn dân dã được chế biến theo phương thức thủ công thì nay đã trở thành đặc sản nổi tiếng hấp dẫn và chinh phục thực khách gần xa bởi hình thức bao gói bắt mắt cùng hương vị đặc trưng không giống với bất kì sản phẩm nem chua nào khác trên thị trường. Hiện nay, nghề làm nem Lai Vung đang trên đà phát triển nhanh, từ những hộ gia đình sản xuất thủ công nhỏ lẻ, rồi sau đó phát triển thành những cơ sở lớn đầu tư máy móc hiện đại, quy trình sản xuất khép kín, nhân công làm việc được trang bị đồ bảo hộ, máy móc được vệ sinh kỹ hằng ngày để sản phẩm làm ra luôn đảm bảo chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm với mục tiêu là tăng năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm giá thành nhằm tăng sức cạnh tranh và hoạt động có hiệu quả trên thị trường.

Năm 2012, nem Lai Vung được sách kỷ lục Việt Nam ghi nhận nằm trong top 10 đặc sản nem chả nổi tiếng Việt Nam. Đến năm 2013, nem Lai Vung được nằm trong top 50 đặc sản quà tặng Việt Nam lần thứ nhất do Trung tâm sách kỷ lực Việt Nam công bố. Năm 2019, Cục Sở hữu trí tuệ đã cấp giấy chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu “Đặc Sản Đồng Tháp Nem Lai Vung” cho huyện Lai Vung.

Hiện địa phương có 11 cơ sở sản xuất nem được chứng nhận quyền sử dụng nhãn hiệu nem Lai Vung. Nghề nem không chỉ tạo thu nhập chính cho nhiều hộ gia đình mà còn góp phần phát triển giá trị văn hóa – du lịch cho địa phương. Hiện nem Lai Vung có mặt ở khắp các trạm dừng chân của các tỉnh khu vực miền nam và nhiều siêu thị lớn như Big C, Co.op mart trên toàn quốc.

Với sự lao động cần mẫn của bà con và hỗ trợ từ chính quyền địa phương, làng Nem Lai Vung được công nhận làng nghề truyền thống, đáp ứng 03/03 tiêu chí theo quy định tại Nghị định số 52/2018/NĐ-CP ngày 12/4/2018 của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn.

Ngày 25/01/2024, Ủy ban nhân dân huyện Lai Vung tổ chức Lễ đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nghề thủ công truyền thống “Nghề làm nem” Lai Vung. Đây cũng là cột mốc đánh dấu cho những nỗ lực không ngừng nghỉ của người dân và chính quyền địa phương, góp phần mang tên tuổi của Nem Lai Vung vươn ra “biển lớn”.